Tekst'ar'o de Esperant'o

Li montr'is al mi relief'a'n portret'o'n de L. L. Zamenhof: memor'ig'il'o'n pri la 3-a Universal'a Kongres'o, en Kembriĝo, 1907. “Hejm'e mi hav'as grand'a'n kolekt'o'n de Esperant'a'j libr'o'j” — li asert'is — “tie est'as libr'o'j, kiu'j'n vi neniam vid'is.” Por kron'i si'a'n eminent'ec'o'n, al'don'is la ebri'a sinhal'a mal'jun'ul'o: “Mi'a patr'o korespond'is kun Zamenhof!” Dum mi'a rest'ad'o tri'monat'a en Cejlon'o, mi oft'e renkont'is, se ne pionir'o'j'n alkohol'ism'a'j'n, tamen hom'o'j'n, kiu'j “aŭd'is i'o'n pri Esperant'o — antaŭ mult'a'j jar'o'j”, aŭ “ek'lern'is ĝi'n antaŭ 25 jar'o'j” aŭ sci'is, ke “mult'a'j Cejlonanoj interes'iĝ'is pri ĝi antaŭ la milit'o”. Post kelk'a'j tia'j intervju'o'j mi do ek'hav'is la impres'o'n, ke mi dev'as ja kur'eg'i por rest'i sur sam'a lok'o: ke neces'as mult'e da labor'o nur por re'ven'i al antaŭ'long'a situaci'o.

En tut'a mond'o est'as jam kon'at'a ver'o, ke ni'a mov'ad'o dev'as el'spez'ad'i amas'o'n da mon'o kaj labor'o nur por ne perd'i jam akir'it'a'j'n pozici'o'j'n. En Azi'o tamen tiu'n princip'o'n pli'grav'ig'as ali'a faktor'o: la ĉie pri'parol'at'a “eksplod'o” de loĝ'ant'ar'o. Signif'as, ke en ekzempl'e Brit'uj'o, kie la loĝ'ant'ar'o pli mal'pli stabil'iĝ'is, ĉiu nov'a lern'ant'o de Esperant'o est'as pozitiv'a gajn'o, dum ke en Cejlon'o, kies popol'o kresk'eg'as de jar'o al jar'o, neces'as unu'e varb'i mult'a'j'n lern'ant'o'j'n nur por tio, ke la el'cent'o de Esperant'ist'o'j ne mal'kresk'u.

Kiam Esperant'ist'o pens'as pri Azi'o, li tiam pens'as pri Japan'uj'o. El la membr'ar'o de UEA, ĉirkaŭ 95% est'as eŭrop'lingv'an'o'j. Ke ni hav'as eĉ 5% da ali'lingv'an'o'j, tio'n ni dank'as unu'a'vic'e al japan'o'j. La eŭrop'a opini'o pri la fort'ec'o de japan'a Esperant'o-mov'ad'o est'as ver'ŝajn'e tro'ig'it'a, sed kompar'e kun ali'a'j azi'a'j land'o'j, en tiu land'o Esperant'o firm'e ekzist'as. Kial do, Esperant'o ne progres'is sam'grad'e en ekzempl'e Hind'uj'o, kiel en Japan'uj'o?

Unu respond'o jam est'as supr'e sugest'it'a: Japan'uj'o sam'kiel eŭrop'a'j land'o'j plej'part'e sukces'is per drast'a util'ig'o de nask'o'lim'ig'o kaj ali'a'j rimed'o'j jam stabil'ig'i si'a'n loĝ'ant'ar'o'n: la nun'a cifer'o, ĉirkaŭ 95 milion'o'j, ne mult'e ŝanĝ'iĝ'as. Sed la pli'mult'iĝ'o de hind'o'j neniel montr'as halt'em'o'n. Ali'a respond'o, lig'it'a kun tiu pri loĝ'ant'ar'o, est'as tio, ke Japan'uj'o jam de'long'e industri'iĝ'is. Tiu fakt'o implic'as mult'a'j'n avantaĝ'o'j'n rilat'e Esperant'o'n. Por sub'strek'i tiu'j'n avantaĝ'o'j'n, mi uz'os la teknik'o'n de kontrast'o. Cejlon'o est'as kontrast'ebl'a land'o. Tie, en land'o sen industri'o, leter'o send'it'a de unu flank'o de la ĉef'urb'o al ali'a flank'o pov'as al'ven'i post unu tag'o — aŭ post unu semajn'o. Trajn'o pov'as ek'vetur'i (kiel mi spert'is mem) 90 minut'o'j'n mal'fru'e, kaj al'ven'i jam du hor'o'j'n mal'fru'e. Telefon'o preskaŭ ĉiu'tag'e mis'funkci'as. Land'o sen'industri'a ne pov'as sufiĉ'e eksport'i, por akir'i “firm'a'j'n” valut'o'j'n: sekv'e ĝi mal'volont'e, aŭ eĉ tut'e ne, permes'as trans'pag'i kotiz'o'j'n al ali'land'a organiz'aĵ'o. Pli'e, la ĝeneral'a mal'riĉ'ec'o de popol'o sen'industri'a ne permes'as al individu'o'j aĉet'i mult'a'j'n Esperant'a'j'n libr'o'j'n (kies prez'o'j est'as ja alt'eg'a'j kompar'e kun ekzempl'e Uson'e aŭ Sovet'e el'don'it'a'j verk'o'j), nek pag'ad'i eĉ en'land'a'j'n kotiz'o'j'n. Ĉio ĉi signif'as kripl'ig'a'j'n mal'help'o'j'n al organiz'a labor'o.

Iu'j azi'an'o'j, korespond'e intervju'it'e en “La Sud'a Stel'o”, opini'is, ke la okcident'a karakter'o de la Esperant'a vort'ar'o kaj de iu'j ĝi'a'j gramatik'er'o'j est'as ĉef'a bar'o kontraŭ popular'iĝ'o de la lingv'o en tiu kontinent'o. Ke tia'n karakter'o'n la lingv'o jes hav'as, tio'n oni ne pov'as serioz'e ne'i. Eĉ nur bezon'o, skrib'i kaj leg'i fremd'a'n alfabet'o'n, est'as iom grav'a mal'avantaĝ'o. Tamen la “okcident'ec'o” de angl'a lingv'o neniel mal'help'as, ke milion'o'j da Azi'an'o'j lern'as la angl'a'n. Krom'e, tiu asert'o ne pov'as klar'ig'i kial orient'eŭrop'an'o'j lern'as Esperant'o'n pli entuziasm'e ol si'a'j okcident'a'j najbar'o'j, por kiu'j la vort'ar'o est'as pli kon'at'a, nek kial japan'a mov'ad'o de'long'e super'as tiu'n de Hind'uj'o: plej mult'a'j hind'uj'a'j lingv'o'j est'as ja parenc'a'j al eŭrop'a'j, dum ke la japan'a hav'as cert'e mal'pli da komun'a'j trajt'o'j kun ni'a lingv'o inter'naci'a. Se do lingv'a karakter'o de Esperant'o mal'help'is ĝi'a'n progres'o'n en Azi'o, tio tamen cert'e ne est'is decid'a faktor'o.

Mult'e pli grav'a'j ŝajn'as al mi la jam diskut'it'a'j mal'riĉ'ec'o kaj kaos'ec'o de iu'j Azi'a'j land'o'j. Sed unu ali'a diferenc'o inter Hind'uj'o kaj Japan'uj'o nepr'e postul'as atent'o'n. Japan'o kiu ajn pov'as inter'kompren'iĝ'i kun sam'land'an'o'j ĉie per'e de si'a propr'a ge'patr'a japan'a lingv'o. Ne tiel'as en Hind'uj'o! Tiu land'o, sam'kiel ali'a'j eks'imperi'o'j, ne est'as form'it'a per i'a'j natur'a'j lingv'a'j lim'o'j, sed ĝi est'as difin'it'a ĉef'e per lingv'o de la imperi'estr'a land'o. Kvankam laŭ antaŭ'ne'long'a plan'o la sen'de'pend'iĝ'o'n de Hind'uj'o kron'us post 1965-a jar'o definitiv'a for'las'o de angl'a lingv'o kaj plen'a oficial'ig'o de hindia lingv'o kiel tut'land'a, tamen en oktobr'o 1962-a ĉef'ministr'o Nehru, por pac'ig'i ĉef'e sud'hind'o'j'n kaj bengal'o'j'n dev'is jam re'foj'e prokrast'i tiu'n paŝ'o'n, deklar'ant'e, ke post 1965 la angl'a lingv'o rest'os ankoraŭ plen'rajt'a “kun'lingv'o” (associate language) oficial'a. Hodiaŭ'a efektiv'a situaci'o est'as tia, ke ĉiu en'land'e vojaĝ'ant'a hind'o, krom se li est'as escept'a plur'lingv'ul'o, dev'as parol'i ĉie la angl'a'n lingv'o'n, kaj pli'e ke por ĉiu'j administr'a'j ofic'o'j kaj pli grav'a'j profesi'o'j la angl'a est'as ne mal'hav'ebl'a. Sekv'as, ke neni'u hind'o lern'os Esperant'o'n, ĝis ke li jam sufiĉ'e bon'e estr'is la angl'a'n, ĉar per la angl'a li gajn'os si'a'j'n viv'rimed'o'j'n — por Esperant'o li dev'os perd'i mon'o'n.

Se ni kompar'as Hind'uj'o'n kun Eŭrop'o, ni do vid'as, ke la problem'o'n de inter'popol'a lingv'o ia'grad'e jam solv'is brit'o'j, dev'ig'e trud'ant'e si'a'n lingv'o'n al la tut'a kontinent'o. Eŭrop'o'n, ali'flank'e, ankoraŭ neni'u imperi'estr'o sub'jug'e tut'e unu'lingv'ig'is. Ceter'e brit'o'j “donac'is” si'a'n lingv'o'n ne nur al Hind'uj'o, sed ankaŭ al Cejlon'o, Birmo, Malaj'o, Nepalo, Pakistano, Singapur'o kaj Hongkongo. Uson'an'o'j sam'a'n lingv'o'n en'konduk'is en Filipinajn Insul'o'j'n kaj en'konduk'as en Japan'uj'o'n. Resum'e, est'as relativ'e mal'mult'a'j hind'o'j, kiu'j interes'iĝ'as pri ali'a'j land'o'j; el tiu'j ankoraŭ mal'pli mult'a'j hav'as financ'a'n rimed'o'n por vojaĝ'i ali'land'e'n; el tiu'j nur mal'grand'eg'a nombr'o ricev'as reg'ist'ar'a'n permes'o'n por vojaĝ'o; kaj fin'e, tiu'j mal'mult'a'j feliĉ'ul'o'j jam per angl'a lingv'o kontent'ig'e inter'kompren'iĝ'as en plej mult'a'j azi'a'j land'o'j. En Eŭrop'o, vojaĝ'o ali'land'e'n postul'as trajn'e nur hor'o'j'n; en Azi'o tem'as pri tag'o'j aŭ eĉ semajn'o'j. En'tut'e do oni dev'e konklud'as, ke por azi'an'o'j la dezir'o aŭ bezon'o je inter'naci'a lingv'o est'as mult'eg'e mal'pli urĝ'a, ol por eŭrop'an'o'j. Sekv'e oni dev'as supoz'i, ke se tem'us nur pri tiu flank'o de la lingv'a problem'o, do la el'cent'o de Esperant'ist'o'j en Azi'o dev'us ĉiam rest'i sub la eŭrop'a cifer'o.

Mi supr'e konstat'is, ke Esperant'o ne est'as progres'int'a, kaj ebl'e eĉ mal'progres'int'a, en la hind'a kontinent'o. Kial lern'i Esperant'o'n, se oni ne pov'as ir'i ali'land'e'n, ne pov'as al'iĝ'i al inter'naci'a organiz'aĵ'o, kaj ne hav'as mon'o'n por aĉet'i Esperant'a'j'n libr'o'j'n (kiu'j bezon'as ĝis tri monat'o'j'n inter mend'o kaj ricev'o)? Ja rest'as nur korespond'ebl'ec'o ... Ne mir'ind'e, se tie'a'j societ'o'j mal'facil'e establ'iĝ'as, tro facil'e for'velk'as.

Post tia'j konstat'o'j pov'as mir'ig'i jen'a fakt'o: en preskaŭ ĉiu hind'a aŭ cejlon'a ĵurnal'o (ili est'as mult'a'j) aper'as ĉiu'tag'e almenaŭ unu artikol'o, leter'o aŭ inform'o pri “la lingv'a problem'o”. El plur'monat'a'j stud'o'j mi ne hezit'as konklud'i, ke la lingv'a problem'o de tiu region'o est'as efektiv'e mult'e pli grav'a ol tiu de Eŭrop'o. Por for'ig'i ĉi tiu'n ŝajn'a'n paradoks'o'n mi tuj al'don'u, ke tem'as pri du tut'e mal'sam'a'j problem'o'j. “La” lingv'a problem'o de Eŭrop'o rilat'as al ĉi'a'j inter'naci'a'j kontakt'o'j voĉ'a'j kaj skrib'a'j. Kiel mi supr'e klar'ig'is, tiu problem'o ekzist'as en Azi'o nur en mal'alt'a grad'o. “La” lingv'a problem'o de Hind'uj'o kaj Cejlon'o, ali'flank'e, est'as problem'o de eduk'ad'o, t.e. unu'a'vic'e problem'o en'land'a.

El la fakt'o, ke aper'ad'as ĉiu'tag'e tiom da ĵurnal'o'j pri tiu ĉi problem'o, evident'as, ke mi ne pov'as en konciz'a artikol'o tuŝ'i ĉiu'j'n al mi kon'at'a'j'n flank'o'j'n ĝi'a'j'n. Sufiĉ'u do jen'a nud'a propozici'ar'o:

a) Dum la brit'a reg'ad'o de la hind'a kontinent'o, instru'ad'o mez'a kaj super'a okaz'is ekskluziv'e per'e de angl'a lingv'o. Unu'flank'e sekv'is, ke neniam mank'is taŭg'a'j lern'o- kaj leg'o-libr'o'j, ali'flank'e sekv'is, ke stud'o'j progres'is mal'pli rapid'e ol en Brit'uj'o, unu'e ĉar oni lern'is per fremd'a lingv'o, du'e ĉar hind'a infan'o dev'is uz'i, por fin'akir'i la angl'a'n, valor'a'n temp'o'n, kiu'n brit'a infan'o dediĉ'is al pli esenc'a'j stud'o'j.

b) Post si'a sen'de'pend'iĝ'o, hind'a'j land'o'j klopod'is kaj ankoraŭ klopod'as pli'vast'ig'i instru'ad'o'n per indiĝen'a'j lingv'o'j. En Cejlon'o la reg'ist'ar'o per'angl'a'n instru'ad'o'n jam for'ig'is tut'e el mult'a'j mez'a'j lern'ej'o'j kaj cel'as for'ig'i ankaŭ el super'a'j eduk'ej'o'j. Unu'flank'e sekv'as, ke lern'ant'o digest'as pli rapid'e si'a'j'n tem'o'j'n, ĉar ili prezent'iĝ'as en li'a de'nask'a lingv'o; ali'flank'e sekv'as, ke neces'as re'kre'i en cejlon'a'j indiĝen'a'j lingv'o'j amas'o'n da instru'material'o'j jam ekzist'ant'a'j en angl'a lingv'o, kaj ke tiu ne tuj plen'um'ebl'a neces'o signif'as grav'a'n brid'o'n al progres'o de lern'ant'o'j.

c) En Hind'uj'o ali'flank'e, oni klopod'as kun'fand'i sistem'o'j'n a) kaj b), instru'ant'e per indiĝen'a'j lingv'o'j laŭ'ebl'e, sed sam'temp'e dev'ig'ant'e bon'a'n sci'o'n de angl'a lingv'o por pasiv'a'j cel'o'j — ĉef'e do por leg'i la vast'a'n angl'a'lingv'a'n literatur'o'n. Ĝust'e tia'n sistem'o'n jam kon'as eŭrop'a'j land'o'j. ekzempl'e Dan'land'o. Ĝi implic'as kaj rapid'a'n lern'ad'o'n per ge'patr'a lingv'o kaj abund'a'j'n stud'material'o'j'n en fremd'a(j) lingv'o(j).

Hind'a'j pens'ul'o'j ĝeneral'e rigard'as la alternativ'o'n c) kiel ideal'a'n. Sistem'o a) tro gust'as je imperi'ism'o: sistem'o b) signif'as (kiel nun montr'iĝ'as en Cejlon'o) scienc'a'n si'n'mort'ig'o'n. La tri'a variant'o efektiv'e jes est'as ideal'a en tiu senc'o, ke ĝi est'as plej bon'a el la don'it'a'j alternativ'o'j. La sistem'o c) funkci'as ne mal'bon'e en Eŭrop'o. Ĝi prezent'as jes mal'avantaĝ'o'j'n: en Brit'uj'o student'o leg'as, verk'as, diskut'as kaj pens'as en si'a unu ge'patr'a lingv'o, dum ke en Dan'land'o li dev'us ebl'e leg'i en unu lingv'o, verk'i en ali'a, kaj pens'i iom en ambaŭ. Dan'o bezon'as dediĉ'i mult'a'n temp'o'n al stud'ad'o pri angl'a aŭ ali'a'j fremd'a'j lingv'o'j. Se li hav'as scienc'a'n talent'o'n, sed lingv'a'n mal'talent'o'n, do tiu mal'talent'o pov'as eĉ sufok'i la talent'o'n. Sed tiu'j'n rezult'a'j'n mal'avantaĝ'o'j'n, kompar'e kun angl'a'lingv'a land'o, eŭrop'a ŝtat'o pov'as ebl'e kompens'i per naci'lingv'a el'don'ad'o, per pli intensiv'a stud'ig'o ktp., ktp. — unu'vort'e: per mon'o.

Mal'e, en Hind'uj'o, Cejlon'o kaj ali'a'j land'o'j tiel de Afrik'o kiel de Azi'o, la popol'o'j jam ne pov'as konkurenc'i ekonomi'e aŭ scienc'e kun ekzempl'e angl'a'lingv'a'j land'o'j. Nek la reg'ist'ar'o'j pov'as pag'i adekvat'a'n evolu'ig'o'n de si'a'j region'a'j lingv'o'j per scienc'a el'don'ad'o kaj per prepar'ad'o de kompetent'a instru'ist'ar'o, nek individu'a'j lern'ant'o'j pov'as port'i tiu'n ŝarĝ'o'n, el'lern'i krom si'a de'nask'a lingv'o (ne ĉiam ident'a kun region'a) ankaŭ la tut'land'a'n kaj fin'e la angl'a'n kaj (kiel instig'as S-ro Nehru) ali'a'j'n okcident'a'j'n lingv'o'j'n. Nek ŝtat'o nek ŝtat'an'o'j pov'as front'i tia'j'n obstakl'o'j'n sen la konfes'ind'a konsekvenc'o, ke ili'a eduk'a kaj scienc'a'teknik'a progres'o, jam ĉe pli fru'a stadi'o ol en Eŭrop'o, dev'as pli'e mal'fru'iĝ'i kompar'e kun tiu de land'o'j fort'a'j kaj unu'lingv'a'j. (Demand'u al kiu ajn instru'ist'o en Hind'uj'o: li respond'os, ke la eduk'ad'o en tiu land'o eĉ konsider'ind'e mal'progres'is dum la pas'int'a jar'dek'o.)

La ekzist'o de Esperant'o ebl'ig'as teori'e pli'a'n alternativ'o'n ĝis nun koncept'it'a'n, mi kred'as, nur en mal'vast'a senc'o en Okcident'o, kaj eĉ tut'e ne en Afrazio. Tiu alternativ'o est'as per'esperant'a eduk'ad'o en ĉiu'j mez'a'j kaj super'a'j lern'ej'o'j. La 1-a Inter'naci'a Konferenc'o de Scienc'ist'o'j ĉi-jar'a en Kopenhago propon'is esplor'i inter'ali'e ebl'ec'o'n kre'i inter'naci'a'n per'esperant'a'n universitat'o'n. Tiu koncept'o tamen implic'as sam'a'n mal'avantaĝ'o'n de la supr'e pri'skrib'it'a sistem'o b) — nom'e, ke mank'as lern'o'libr'o'j kaj ĉi'a'j leg'aĵ'o'j tiu'lingv'a'j, kaj ke pli'e mank'as ekonomi'a'j rimed'o'j por produkt'i tia'j'n material'o'j'n je sufiĉ'e moder'a prez'o. Do se, ekzempl'e, Cejlon'o vol'us instru'i Esperant'o'n en la unu'a'j lern'ej'o'j kaj per Esperant'o en mez'a'j kaj super'a'j lern'ej'o'j, ĝi gajn'us ja tiu'n avantaĝ'o'n, ke la lern'ant'o'j pli rapid'e kaj pli komplet'e ek'posed'us tiu'n lingv'o'n, ol si'a'temp'e la angl'a'n — sed ĝi front'us praktik'a'n ne'ebl'ec'o'n, el'don'i sufiĉ'a'n kvant'o'n da libr'o'j en la instru'a lingv'o, kaj sekv'e ankoraŭ student'o'j bezon'us angl'a'n lingv'o'n por leg'ad'o. Kiel do tiom'a el'don'ad'o pov'us ebl'iĝ'i? Se ni imag'as inter'naci'a'n kontrakt'o'n inter pli'mult'a'j azi'a'j kaj/aŭ afrik'a'j ŝtat'o'j, ni tiam vid'as real'a'n ebl'ec'o'n. Se mult'a'j ŝtat'o'j adopt'us sam'temp'e kaj inter'konsent'e instru'ad'o'n per'esperant'a'n (post kompren'ebl'e neces'a period'o de prepar'a lingv'o'instru'ad'o), do al el'don'ad'o de taŭg'a'j lern'il'o'j en tiu lingv'o ili pov'us dediĉ'i si'a'j'n kun'ig'it'a'j'n ekonomi'a'j'n fort'o'j'n. Tia kun'labor'o dev'us ebl'ig'i: 1) rapid'a'n riĉ'ig'o'n de Esperant'a scienc'a kaj teknik'a literatur'o, 2) grand'a'j'n el'don'kvant'o'j'n, kaj sekv'e mal'alt'a'j'n prez'o'j'n, 3) ŝpar'o'n de eŭrop'amerik'a'j valut'o'j nun el'spez'at'a'j por okcident'a'j libr'o'j, 4) facil'a'n inter'ŝanĝ'o'n de instru'ist'o'j (eĉ intern'e de Hind'uj'o tio ne plu ebl'as nun), 5) liber'a'n inter'ŝanĝ'o'n de student'o'j, kaj 6) pli'unu'ec'ig'o'n de Afrazio.

Tia kun'labor'o pov'us fin'e rezult'ig'i, ke Esperant'o far'iĝ'us unu el ĉef'a'j scienc'a'j lingv'o'j de la mond'o, kaj sekv'e dev'ig'us ankaŭ okcident'a'j'n student'o'j'n ek'lern'i ĝi'n. La daŭr'ig'o'n de tia rezon'ad'o mi las'as el leg'ant'o'j.

La supr'e pri'skrib'it'a koncept'o est'as konsent'ind'e ambici'a, politik'e mal'facil'eg'a kaj nur en daŭr'o de plur'a'j jar'dek'o'j efektiv'ig'ebl'a. Sed simpl'a, sen'cel'a en'konduk'o de Esperant'o en lern'ej'o'j'n de Azi'o en la nun'a temp'o eĉ ne est'as imag'ebl'a. Eĉ se reg'ist'ar'o'j tio'n vol'us, tamen la popol'o'j ne akcept'us lern'i pli'a'n lingv'o'n nur por inter'naci'a'j rilat'o'j. Sol'e tia plan'o, kia implic'as mal'mult'ig'i la lingv'o'j'n lern'end'a'j'n, hav'as ebl'ec'o'n akcept'iĝ'i. En Okcident'o Esperant'o ankoraŭ ne ating'is rimark'ind'a'j'n sukces'o'j'n, ebl'e ĉar por okcident'a'j land'o'j la lingv'a problem'o est'as ĝen'a, sed ne urĝ'eg'a. En Afrazio, ali'flank'e, ekzist'as en la eduk'a sfer'o, kiel mi jam emfaz'is, efektiv'a bezon'o, por kiu ĝis nun trov'iĝ'is neni'u ver'e kontent'ig'a solv'o. Se ni pov'os pruv'i al Afrazio, ke per'esperant'a solv'o est'as plen'e avantaĝ'a, ni'a lingv'o far'os grand'a'n paŝ'o'n.